Kasaysayan ng Alpabetong Pilipino

Kasaysayan ng Alpabetong Pilipino

Alibata

            Bago pa man dumating ang mga Kastila, tayo ay mayroon nang kinikilalang isang uri ng alpabeto. Ito ang tinatawag nating Alibata, isang uri ng palaybaybayang hatid na atin ng mga Malayo at Polinesyo. Sinasabing ang Alibata ay may impluwensya ng palatitikang Sanskrito na lumaganap sa India at sa iba pang mga lugar sa Europa at sa Asya.

            Ang Alibata ay binubuo ng labimpitong titik: 3 patinig at 14 na katinig, gaya ng makikita sa ibaba:

ANG ALIBATA

            Ang bawat titik ng Alibata ay binibigkas na may tunog na a. Nilalagyan ng tuldok (.) sa ibabaw ng titik kapag bibigkasin ang b ng bi.

            Nilalagyan ng tuldok (.) sa ilalim ng titik kapag bibigkasing bu ang b.

            Nilalagyan ng krus (+) sa tabi ng titik kapag nawawala ang bigkas na a sa bawat titik.

            Ang // ang nagpapahayag ng tuldok.

            Kakaiba ang pagsusulat ng alibata hindi katulad ng nakasanayan na ng mga Pilipino. Ang paraan ng pagsulat ng mga katutubo’y patindig, buhat sa itaas pababa at ang pagkakasunod ng mga talata ay buhat sa kaliwa, pakanan.

            Mapapansin na walang titik na E at O sa matandang Alibata. Tatlo lamang noon ang mga patinig: A, I at U. Nang dumating ang mga Kastila ay saka lamang pumasok ang mga tunog na E at O dahil sa mga hiram na salitang Kastila namay ganitong mga tunog. Ang tunog na R ay sinasabing hiram din sa Kastila.

Pagsasanay

I.        Sulatin sa katutubong alfabeto ang mga sumusunod:

1.      Maganda si Neneng.

2.      Papasok ang bata sa paaralan bukas.

3.      Kinikilig ang babae nang makita niya ang kanyang hinahangaang lalaki.

II.     Isulat sa alibata ang mga sumusunod:

1.      alupihan                                6. hardin

2.      ilog                                         7. lalawigan

3.      dagat                                      8. lungsod

4.      sumisikat                               9. palengke

5.      bayan                                     10. matamis

Takdang-Aralin

I.        Gumawa ng isang liham pangkaibigan. Ibibigay ninyo ito sa inyong kaibigan. Isusulat ito sa paraang Alibata.

Ang Abecedario

            Nang dumating ang mga Kastila, binago nila ang ating sistema ng pagsulat. Sinunog nila ang lahat halos ng ating katutubong panitikang nasusulat sa Alibata, kasabay ng kanilang pagsunog sa sinasambang mga anito ng ating mga ninuno. Tinuruan nilang sumulat ang mga Pilipino sa pamamagitan ng palatitikang Romano upang mabisa nilang mapalaganap ang Doctrina Christiana. Ang mga titik Romano gaya ng alam na natin, ay iba sa mga simbolong ginagamit sa pagsulat sa wikang Hapon o sa wikang Intsik.

            Itinuro ng mga Kastila ang kanilang Abecedario. Ang mga titik ng Abecedario ay ang mga sumusunod:

                        A                     B                      C                     CH                  D

                        /a/                 /be/               /se/               /se-atse/       /de/

                        E                      F                      G                     H                     I

                        /e/                 /efe/              /he/               /atse/           /i/

                        J                       K                     L                      LL                   M

                        /hota/           /ke/               /ete/              /elye/            /eme/           

                        N                     Ñ                     O                     P                      Q

                        /ene/             /enye/           /o/                 /pe/               /ku/

                        R                     RR                   S                      T                      U

                        /ere/              /doble ere/  /ese/             /te/                /u/

                        V                     W                    X                     Y                     Z        

                        /ve/               /doble u/     /ekis/          /ye/               /zeta/

            Pansinin na sa dating 17 katutubong tunog sa matandang Alibata ay naparagdag ang mga sumusunod upang maging 31 titik lahat.

            Mga Patiniog:           E at O

            Mga Katinig: C, F, LL, Q, V, R, Z, CH, J, Ñ, RR, X

            Sa loob ng halos apat na dantaong pananakop sa atin ng mga Kastila ay nasanay na ang ating lahi sa mga hiram na salita na sa kasalukuyan ay hindi na halos napapansin kung ang mga ito ay katutubo o banyaga.

Pagsasanay

I.        Basahin ang talata sa ibaba. Isulat sa baybay-Filipino ang mga salitang nasa loob ng panaklong.

         Noong nakaraang (1. Viernes) ay hindi nakapasok si Ernesto sa (2. escuela). Tumawag ang kanyang ina sa (3. telefono) upang ipaalam sa kanyang (4. maestra) na siya ay di papasok.

         (5. Miercoles) na nang muling makapasok si Ernesto. Pagpasok niya sa (6. clase) ay sinalubong siya ng kanyang mga kamag-aral. Sinabi kaagad ng mga ito kung ano ang kanilang (7. leccion) sa araw na iyon. Ipinaalam din ng  mga ito na bilang takda, sila’y binilinang magdala ng (8. diario).

         1. ___________________                  5. ________________           

         2. ___________________                  6. ________________

         3. ___________________                  7. ________________

         4. ___________________                  8. ________________

II. Baybayin nang pasalita gamit ang alpabetong Abecedario ang mga sumusunod:

1.      lluvia (ulan)                                6. mantecado (icecream)

2.      beso (kiss)                                   7. navidad (christmas)

3.      amor (pag-ibig)                          8. corazon (puso)

4.      leche (gatas)                                9. esperanze (pag-asa)

5.      bizcocho (biscuit)                       10. embutido (sausage)

           

Ang Alpabetong Ingles

            Nang matapos ang pananakop ng mga Kastila noong 1898, humalili naman ang mga Amerikano. Dahil sa ang pinakamahalagang pokus ng pamahalaang Amerikano ay edukasyon ng mga Pilipino, naging sapilitan ang pag-aaral ng wikang Ingles. Itinuro ng mga gurong Thomasites ang alpabetong Ingles na may 26 na titik, tulad ng mga sumusunod:

                        A                     B                      C                     D                     E                      F

                        G                     H                     I                       J                       K                     L         

                        M                    N                     O                     P                      Q                     R

                        S                      T                      U                     V                     W                    X

                        Y                     Z

            Mapapansin parehong titik-Romano ang ginagamit ng mga alpabetong Ingles at Kastila, palibhasa’y kapwa kanluranin ang mga ito. Ngunit may mga tunog sa Ingles na wala rin sa dila ng mga Pilipino. At sapagkat ang ispeling sa Ingles ay hindi na konsistent tulad ng sa Kastila, hindi na maaari ang regular na tumabasan ng mga titik. Halimbawa ng mga sumusunod:

           

            Football         -           putbol                       sexy                -           seksi  

            violin              -           bayolin                       magazine       -           magasin

            Di kasintagal ng mga Kastila ang panahon ng pananakop ng mga Amerikano, subalit dahilan sa empasis na ibinigay sa edukasyon, napakalawak ang naging impluwensya ng wikang Ingles, kaya’t napakarami ang mga bokabularyong Ingles na humalo sa talasalitaang Filipino.

Ang Abakada

            Noong panahon ng Pangulong Manuel L. Quezon ay binigyan-diin niya ang kahalagahan ng pagkakaroon ng isang wikang pambansa. Nadama niya ang pangangailangang ito sapagkat malimit na hindi niya makausap ang karamihan ng mg Pilipinong iba’t iba ang wikang sinasalin. Hindi niya makausap ang mga ito sa wikang Kastila. At lalong hindi rin sa wikang Ingles. Kayat nang sulatin ang Konstitusyon ng 1935, sinikap niyang magkaroon ito ng probisyon tungkol sa pagbuo ng isang wikang pambansa.

            Ganito ang sinasabi sa Konstitusyon ng 1935: “Ang Pambansang Asemblea ay gagawa ng hakbang tungo sa pagkaroon ng isang wikang pambansa na batay sa isa sa mga umiiral na mga pangunahing wika ng Pilipinas.”

            Upang maitupad ang batas na ito, pinagtibay ng Kongreso ang Batas Komonwelt 184 na nag-aatas na bumuo ng Institute of National Language o Surian ng Wikang Pambansa na siyang magsasagawa ng pag-aaral kung alin sa mga pangunahing katutubong wika ng bansa ang higit na karapat-dapat na maging wikang pambansa.

            At Tagalog ang napiling maging batayan ng wikang pambansa.

            Ngunit hinihingi rin ng batas na bago ipahayag ang napiling batayan ng wikang pambansa ay kailangang mayroon na munang magagamit na aklat panggramatika sa paaralan. Si Lope K. Santos, isa sa mga kagawad noon ng Surian ng Wikang Pambansa, ang sumulat ng nasabing gramatika na nakilala sa tawag na Balarila ng Wikang Pambansa.

            Noon isinilang, batay sa Balarila, ang Abakada na binubuo ng 20 titik na gaya ng mga sumusunod:

            A         B          K         D         E          G         H         I           L          M        N         NG

            O         P          R         S          T          U         W        Y        

            Sa dalawampung titik na ito’y lima (5) ang patinig at labinlima (15) ang katinig. Ang mga katinig ay may tig-iisang tawag at bigkas lamang na laging may tunog na a sa hulihan. Gaya ng pagbaybay nang pabigkas sa mga salitang sumusunod:

            Bote                - /ba-o-ta-e/            titik     -           /ta-i-ta-i-ka/

            Dahilan sa limitadong bilang ng mga titik ng Abakada, naging problema ang panghihiram ng mga salita, lalo na sa Ingles na hindi konsistent ang palabaybayan.

Pagsasanay

I. Baybayin nang pa-Abakada ang sumusunod na mga salita:

            1. totoo                                                           6. pakikipagsapalaran

            2. pakikipagtalastasan                                7. nakikipagkomunikasyon

            3. panitikan                                       8. tsuktsaktsinis

            4. gulang                                            9. hikayatin

            5. kompyuter                                                10. magsanduguan

Komisyon sa Wikang Filipino:

2001 Revisyon ng Alfabeto

at Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino

            Bilang bahagi ng pagpapalanong pangwika na may layuning mapaunlad ang wikang Filipino tungo sa istandardisasyon ng sistema ng pagsulat, nagpalabas ang Komisyon sa Wikang Filipino noong 2001 ng revisyon sa alfabeto at ispeling ng wikang Filipino na pinamagatang 2001 Revisyon ng Alfabeto at Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino na nakafokus sa gamit ng walong bagong letra ng alfabetong Filipino (c,f,j,ñ,q,v,x,z).

I.       Ang Alfabetong Filipino

      Ang alfabetong Filipino ay binubuo ng 28 letra. Ang tawag sa mga letra ay ayon sa bigkas-Ingles ng mga Pilipino maliban sa ñ (enye) na tawag-Kastila. Ang walong (8) letra na dagdag ay galing sa mga umiiral na wika ng Pilipinas at sa mga iba pang wika.

                 

            A             B          C        D        E           F          G           H             I            J         K

            /ey/   /bi/    /si/    /di/   /i/      /ef/    /ji/     /eych/     /ay/     /jey/    /key/

           

            L              M        N          Ň         NG       O         P        Q        R         S          T

            /el/    /em/  /en/   /enye/   /enji/ /o/              /pi/ /kyu/            /ar/    /es/   /ti/

           

            U            V              W                X          Y          Z

            /yu/  /vi/    /dobolyu/    /eks/ /way/   /zi/

           

Pagbaybay

                                    Pasulat                                   Pabigkas

Salita                          boto                            /bi-o-ti-o/

                                    bote                            /bi-o-ti-o/

                                    titik                             /ti-ay-ti-ay-key/

                                    Fajardo                                   /kapital ef-ey-jey-ey-ar-di-o/

                                    Roxas                         /kapital ar-o-eks-ey-es/

Akronim                    PSHS                          /pi-es-ets-es/

                                    ARMM                                   /ey-ar-em-em/

                                    LANECO                   /el-ey-en-i-si-o/

                                    FVR                            /ef-vi-ar/

                                    GMA                          /ji-em-ey/

Daglat                        Bb.                              /kapital bi-bi/

                                    Dr.                               /kapital di-ar/

                                    Gng.                            /kapital ji-en-ji/

Simbolong Pang-agham/

      Matematika         Fe                                            /ef-i/

                                    H2O                            /eych-tu-o/

                                    Lb.                              /el-bi/

                                    Kg                               /key-ji/

                                    V                                 /vi/

Pagsasanay

I.  Baybayin ang mga sumusunod na salita sa pasalitang paraan.

1.      simbahan                                     6. nagdadasal           

2.      Biblia                                            7. Michael

3.      bait                                                           8. DOST

4.      Mr. Miguel                                              9. Dr. Maulion

5.      Joshua                                          10. Zimbabwe

Tuntunin sa Panghihiram at Pagbaybay

1.      Gamitin ang kasalukuyang lesksikon (salita) ng Filipino bilang panumbas sa mga salitang banyaga. Kung anong mayroong mga salita sa Filipino iyon ang ipanumbas sa mga salitang hiram.

                  Hiram na Salita                                Filipino

                  attitude                                              ugali

                  rule                                                     tuntunin

                  ability                                                 kakayahan

                  west                                                    kanluran

                  school                                                 paaralan

                  electricity                                           kuryente

                  shoe                                                    sapatos

                  book                                                   aklat

2.      Kumuha ng mga salita mula sa iba’t ibang katutubong wika ng bansa. Nangangahulugang maaaring gamiting panumbas sa mga salitang banyaga ang mga salitang magmumula sa iba’t ibang wika at diyalekto sa bansa.

                        Hiram na Salita                                Katutubong Wika

                        hegemony                                         gahum (cebuano)

                        imagery                                             haraya (tagalog)

                        husband                                             bana (cebuano)

                        muslim priest                                   imam (tausug)

                        robber                                                kawatan (cebuano)

                        fast                                                      paspas (cebuano)

                        slowly                                                            hinay-hinay (cebuano)

                        drama                                                 dula (cebuano)

3.      Bigkasin sa orihinal na anyo ang hiniram na salita mula sa Kastila, Ingles at iba pang wikang banyaga at saka baybayin sa Filipino. Dito ginagamit ang prinsipyo sa Filipino na kung anong bigkas ay siyang baybay at kung ano ang baybay ay siyang basa.

                  Kastila                        Filipino                      Ingles             Filipino

                  cheque                       tseke                           centripetal     sentripetal

                  litro                             litro                             commercial   komersyal

                  liquido                       likido                         advertising    advertizing

                  educacion                  edukasyon                economics     ekonomiks

                  coche                          kotse                           radical            radikal

                  esquinita                    eskinita                      baseball         beysbol

                  Iba pang wika                                              Filipino

                  coup d’etat (french)                          kudeta

                  chinelas (kastila)                              tsinelas

                  kimono (japanese)                           kimono

4.      Gamitin ang mga letrang C,N,Q,X,F,J,V,Z, kapag ang salita ay hiniram nang buo ayon sa mga sumusunod na kondisyon:

a.      Pantanging ngalan

                  Quirino                      Canada                                   Zamboanga City

                  John                Valenzuela City                   Ozamiz City

                  Ceneza Bldg  Qantas Airline                      El Nino

b.      Salitang Teknikal o siyentifiko

                  Cortex            Marxism        carbohydrate

                  Enzyme          infrared          xenon

                  quartz             calcium          x-ray

c.       Salitang may natatanging kahulugang kultural

                  Cañao (Ifugao) ‘pagdiriwang’

                  Hadji (Maranao) ‘lalaking Muslim na nakapunta sa Mecca’

                  Masjid (Maguindanao) ‘pook dalanginan’

                  Azan (Tausug) ‘unang panawagan sa pagdarasal ng mga Muslim

d.   Salitang         may irregular na ispeling o gumagamit ng dalawang letra o higit pa na hindi binibigkas o ang mga letra ay hindi katumbas ng tunog

                  bouquet                     rendezvouz               lazze faire

                  champagne                plateau                                   monsieur

e.      Salitang may international na anyong kinikilala at ginagamit

                  Taxi                exit                  fax                   xerox

Mga Tiyak na Tuntunin sa Gamit ng Walong (8) Letra

1.      Mahahati sa dalawang grupo ang walong dagdag na letra sa alfabetong Filipino:

·         ang mga letrang F,J,V,Z na may tiyak na fonemik na istatus sapagkat iisa lamang ang kinakatawang tunog ng bawat isa; at

·         ang mga letrang C,Ñ,Q,X na itinuturing na redandant dahil maaaring kumakatawan ang bawat isa sa magkakaibang yunit ng tunog o kaya’y sunuran ng tunog, tulad ng:

                  C         =          /s/     central --- sentral

                                          /k/     cabinet           --- kabinet

                  Ñ         =          /ny/   baño   --- banyo

                  Q         =          /k/     queso --- keso

                              =          /kw/  quarter           --- kwarter

                  X         =          /ks/   extra   --- ekstra

                              =          /s/     xylophone --- saylofon

2.      Ang mga letrang F,J,V,Z, lamang na may tiyak na fonemik na istatus ang gagamitin sa ispeling ng mga karaniwang salitang hiram upang hidi masira ang tuntunin ng isa-isang tumbasan ng tunog at letra na katangian ng umiiral na sistema ng fonemik na ispeling sa Filipino. Narito ang mga tiyak na tuntunin:

     

F	·   Gamitin ang letrang F para sa tunog /f/ sa mga karaniwang salitang hiram.  Hal.  Futbol, fraterniti, fokus, fasiliteytor, foto ·   Gamitin ang letrang F kung hiniram nang buo ang mga salita     Hal.  French fries,  Francisco,  flourine,  faddul (Iba: maliit na burol)
J	·   Gamitin ang letrang J para sa tunog /j/ sa mga karaniwang salitang hiram.   Hal. Sabjek, jaket, jornal, objek, bajet, jam ·   Gamitin ang letrang J kung hiniram nang buo ang mga salita Hal.  Jose, Japan, joules, majahid, hadji, jantu (Tausug: puso)
V	·   Gamitin ang letrang V para sa tunog /v/ sa mga karaniwang salitang hiram.  Hal.  Varayti, volyum, varyant, vertikal, valyu, vertikal ·   Gamitin ang letrang V kung hiniram nang buo ang mga salita Hal.  Valencia City, Victoria, Vector
Z	·   Gamitin ang letrang Z para sa tunog /z/ sa mga karaniwang salitang hiram.  Hal.  Bazar, bazuka, zu, ziper, magazin, advertayzing ·   Gamitin ang ang Z kung hiniram nang buo ang mga salita Hal.  Zamboanga, zinc, azan, rendezvouz, laizze faire

3.      Ito naman ang mga tiyak na tuntunin para sa mga letrang C, Q, Ñ, at X:

C	·   Panatilihin ang letrang C kung hiniram nang buo ang mga salita Hal. Calculus, carbohydrates, champagne, Carlos, chlorophyll ·   Kapag binaybay sa Filipino ang salitang hiram na may C, palitan ang C ng S kung /s/ ang tunog, at ng letrang K kung /k/ ang tunog Hal. Partisipant, sentral, sirkular, sensus, keyk, kard, magnetik
Q	·   Panatilihin ang letrang Q kung hiniram nang buo ang mga salita Hal. Quartz, Quirino, quantum, opaque ·   Kapag binaybay sa Filipino ang salitang hiram na may letrang Q, palitan, ang Q ng KW kung ang tunog ay /kw/; at ng letrang K kung ang tunog ay /k/ Hal. Kwarter, korum, sekwester, ekwipment, kota, kerida
Ñ	·   Panatilihin ang letrang Ñ kung hiniram nang buo ang mga salita Hal. El Nino, La Tondena, Malacanang, La Nina, Sto. Nino ·   Kapag binaybay sa Filipino ang salitang hiram na may letrang Ñ, palitan ang  Ñ ng mga letrang NY Hal. Pinya, banyo, panyo, karinyosa, kanyon, banyera
X	·   Panatilihin ang letrang X kung hiniram nang buo ang mga salita Hal. axiom, xylem, praxis, Marxism, xenophobia, Roxas, fax, exit, taxi ·   Kapag binaybay sa Filipino ang hiram na salitang may letrang X, palitan ng KS kung ang tunog ay /ks/; at ng letrang S kung ang tunog ay /s/ Hal. teksto, eksperimental, taksonomi, eksam, seroks